Menu

 

Po śląsku

Anna Myszyńska niemiecki, śląski i polski - trzy języki mojego życia


[Rozmiar: 28057 bajtów]

"Trzy języki - niemiecki, śląski i polski, o żadnym z nich nie mogę powiedzieć "obcy". To one przez lata kształtowały różnorodność kulturową mojej rodzinnej ziemi, wychowały mnie i pozwoliły zrozumieć czym jest język dla zachowania tożsamości i niepowtarzalności mojej ojczyzny. Jestem bardzo szczęśliwa, że Pon Bóczek tu na Śląsku tak bogato nas obdarzył.Chciałabym opowiedzieć o swoich doświadczeniach i przeżyciach związanych z tymi trzema językami. Urodziłam się w Kórnicy na Śląsku Opolskim w 1931 roku w śląskiej rodzinie proniemieckiej (deutsch gesinnt), bo były też na wsi rodziny propolskie (polnisch gesinnt). Nie miało to dla mnie żadnego znaczenia ponieważ, w domu o tych rodzinach, co były za Polską, nie mówiło się, że są gorsze". Tak o swoich korzeniach mówi p. Anna Myszyńska , kiedyś mieszkanka naszej miejscowości i uczennica naszej szkoły. Jest autorką wielu opowieści pisanych gwarą śląską , opowiadanych od 1994 w audycjach Radia Opole i opublikowanych w tomach "Śląskie Rozprawianie"oraz "Nie tylko po śląsku. Zapisy prozatorskie i poetyckie".


Zapraszamy do lektury fragmentu opowiadania "Wielkanoc i zwony" pióra A.Myszyńskiej ( A.Myszyńska,Śląskie rozprawianie, Biała 1999)


Coś mi w tyj roku na Wielkanoc falowało, a nie wiedziałach genau co, ażech łotwarła w drugy świanto łokno, bo boło ciepło na dworze i chciałach trocha wyluftować. I wiycie co mi brachowało? Zwónów! Wymiyniyli my łokna na ty nowy, "dzwiękoszczelne", jak powiadają, i bez ta nowoczesną technika nie słyszałach ani zwoniynioł na Zmartwychwstanie, ani potyj na mszy, a miyszkómy ganc blisko kościoła i bez tela lołt my se do tygo zwoniynioł przibadali. Tak richtig, to doma ani zygara by nie trza, a zwianksza w niedziela, jak przed połojdni boły trzi świantymszy, a teraz doszła jeszcze sztwołrtoł, ło dwanołstyj, po niemiecku. Ledwo se ta skóńczyj, to już ło drugij zwonią na nieszpór. A piyrwyj w małyjch miastach i na wsiach to zwoniyli nie jino na mszy i nieszpory, ale trzi razy za dziyń na Anioł Pański - wczas rano, w połojdniy i na wieczór. W kożdyj piątek jeszcze ło trzecij po połojdniu, na pamiątka tygo, iż ło tyj godzinie w piątek umarł Pan Jezus. Możnoście widzieli, że u nołs na Śląsku na wsiach, kaj nie ma kościoła, stoji kapliczka, a w nij wisi zwón, jest malutki łołtorz i łobrołz jakygo świantygo patrona. Tyn zwón zwoni kożdyj dziyń na Anioł Pański, ale tyż, jak we wsi chto umrze. Tu ani klepsydrów nie trza wieszać -jak narołz zwonią ło inszyj godzinie, to trza zerzykać " Wieczny łodpoczyjnek" za kogoś ze znajomych, a za kogo, to se hned po wsi rozniesie. W jednyj wsi to z jedny familijy już trzeciy pokolyniy zwóni w kapliczce, co stoji przi jeji chałpie. U nołs w kościele wisi ekstra zwón, co zwóni jino na pogrzeby i jak chto umrze - padają nań "szterbegloka. Tynjeszcze trza ciąć za powróz, jak piyrwyj, bo ty drugy to już zwónią na elektryka. I wszysky, łod tych ganc wielkich aż do nołmynszyjch, wdycky łoznajmują ludziom abo wielką radość, abo wielki smutek. Jak łóne radośnie zwołują ludzi na pastyrka, jak dookoła cichoł noc, a śniyg skrzipi pod nogóma, abo wczas rano na Wielkanoc, jak słoneczko już se pokazuje, ale trołwa jeszcze siwoł łod mrozu, a luft jest taki czystyj i świerzyj. "Alleluja!" wyzwaniają na wszysky strony, a wtedy to już jino ty nołwiankszy zgniylochy mogą spokojnie w łóżku uleżeć. Ale niekedy zwóniyły ty ż na trwoga, jak zaczyjnała se wojna, jak połlyła se wieś. Zwónią tak człowiekowi bez cały życie, łod początku aż do końca i żołdyn nie wiy, w chtoryj dziyń dloł niego zazwóni tyn łostani zwón... Ci, co do kościoła nie chodzą, możno se ani nie pyjtają "komu bije zwón". Dloł nich łon nie zazwóni ani przi skonaniu, ani ty ż j ich nie łodkludzi na kerchów, ale możno jeszcze przed śmiercią niechtoryj łotworzy łóczy i sumiynia. Znalach jednygo łorganisty - zwioł se Johan, a teraz Jan - i łon mi rołz powiedzioł, iż ta pieśń "Panie Janie, niech pan wstanie, wszystkie dzwony biją, wszystkie dzwony biją, bim, bam, bom...", to nie jest dloł tyjch, co nie chcą rano wstać z łóżka, jino dloł tyjch, co upadli, bo zapomnieli ło Panu Bogu. Ciekawy, prowda? Coby już ło wszyskich zwónach powiedzieć, to musza przipómnieć jeszcze tyn, co wisi przi zołkrystyji i zwóni, jak farołrz z ministrantoma idą do łoltorza. Piyrwyj to boł taki wiankszyj zwónek, a dzisiej już prawie wszandzie wiszą po sztyryj mynszy i zwónią wszysky na rołz, nierołz tak głośno, iż jak chto se zdrzymnie, to na Podniesiyniy na zicher sełobudzi. Przi tyj drzymaniu w kościele, to mi se spómniało, iż piyn łofiary kościelny) nie zbiyroł do koszyjka, jino do taky miyszka na długij sztilu, co siangoł aż na koniec ławki. Wyglądało to jak taki wichajster do rwanioł łowoców strómów. Na tyj miyszku na końcu wisioł taki małyj zwónecz i zwóniył ludziom pod nosa, coby potyj żołdyn nie mc powiedzieć, iż nic nie wciepł, bo nie widzioł koszyjka. Tak se myślałach, że ło tych zwónkach to już koniec, a prze zwóniyły nie jino w kościołach. Żołdyn Mikołej nie wlołz do domu, kaj boły dzieci, zanij pod dwiyrzóma nie zazwóniył, w kożdyj porządnyj sklepie tyż musioł być zwónek, cot kaufman wiedzioł, iż chtoś prziszoł nakupić. Szłach se tak niedołwno po Opolu i jak wdycky łoglądałac se po szałfenstrach. W jednyj coś mi se narołz spodobał i chciałach wlyźć rajn, coby to łobezdrzeć z bliska. Prziciskór klamka, a tu blim, blim ... Taki małyj zwónek przi dwiyrzacł i choć ech nic kupować nie miarkowała, skiż tygo zwoneczk przeca ech nie mogła łodyjść z próżnymi rankóma.


Szkubanie pierzoł


[Rozmiar: 18355 bajtów]

Autorką tekstu jest Julia Barysz, na przeglądzie twórczości młodzieży monolog przedstawiała Natalia Heincz.

Po nowym roku, gdy pierze było wysuszone, a na dworze zimno, zaczynało se szkubanie pierza. Zaprosiło se sasiadki, znajome, a nieraz i chłopy się dołączyli. Chłopi zawsze powiadali, że mają za grube palce, ale radowali se gdy swoja baba wezła chłopa ze sobą. Zaczynało se gdy se zećmiło. Stoły były rozciągane, żeby było dużo placu. Opowiadało se co nowego działo se we wsi. Chtorał baba coś przeczytała, a było ich mało, bo nie miały czasu, łopowiedziała, to wszystkie cicho siedziały, jakby makiem zasiał, co tak słuchały. Potem zaczęły śpiewać przepiękne piosenki, które do dziś se zachowały. Zaśpiewano też kościelne pieśni, a nieraz dziesiatek różańca. Młode miały prząd coś wesołego, to i chichotania było nie mało. Ani se nie spostrzegło, to trzeba iść do domu, bo już pół jedynostej, a do dziesiątej miały szkubać. Tak se szkubało ze trzy tyidnie. Kiedy dochodził trzeci tyidzień to se czekało na nołwara. Przed wejsciem do domu już se wąchało czy coś nie czuć, czy to może baje dzisiej. Kiedy miała być nołwara gospodołrze nigdy nie gadali, bo to miała być niespodzianka. Kiedy se wlazło i widziało se leżec na tisztuchu nakulanych kulek na kraply, to aż lepszi szło szkubanie.gospodyni piekła kraple, a baby kończyły szkubanie. Nawarzono bonenkafeju, kraple świeże posuta puder cukrem, a było i parę preclików upieczonych ze szpyrek bez maszynka.niekiedy boł też kartofelsalat ze śledziam, a do tego mały karotinadel i parę krajczków zrobionych z wandzonką i kiszonyj ogórek. Gdy se skończyło szkubanie, jedzenie na stoł i zaczła se uczta. Chłopom se wtedy podobało, bo niekiedy gospodyni wyciągła flaszka wina co sama robiła, abo niekiedy było jeszcze w butli, to ze szlaucha gospodołrz odciągnoł do dzbanka.. po jedzeniu zaczęły se różne gry. Zabawa ze flaszką na wróżenie, oglądanie gwiazd przez rękałw od szaketa, ale najczęściej na zakończenie była gra w blindeku. Zawiązanymi oczami trzeba było szukać kogoś i gonić, aż go dogoni. Kiedyś przy tej zabawie przewrócono kanonik, chtori grzoł izbę. Dobrze, że byli chłopi, bo zarołz pomogli gorący piec i rury postawić. Baby wtedy wyjskały, że je było na końcu wsi słychać. Opowiadały poti, że to była najlepszoł zabawa. Po tych nołwarach czekało se na drugi rok na szkubanie. Gospodyni zaś usypywała pierzyny i zygofki dloł nołstarzsy dziołchy we familiji. Każdoł pierzina musiała mieć dwanaści funtów, a zygowek cztery funty pierza. Te wspomnienia przekazane są od mojej omy.